بازگشت «سند سپتامبر» روی‌میز مذاکرات؟
تاریخ انتشار: ۱۳ شهریور ۱۴۰۲ | کد خبر: ۳۸۶۲۰۶۶۸
علیرضا احمدی_همشهری‌آنلاین: دراین میان، اظهارات اخیر وزیرامورخارجه ایران در یک گفت‌وگوی رسانه‌ای، زمینه‌ساز دور جدیدی از گمانه‌زنی‌های برجامی شد و حاوی نشانه‌های جدیدی از پیشرفت در رایزنی‌ها بود. حسین امیرعبداللهیان در آن گفت‌وگو اعلام کرد سندی موسوم به «سند سپتامبر» میان ایران و طرف‌های مذاکره آماده نهایی شدن است.
بیشتر بخوانید:
اخباری که در وبسایت منتشر نمی‌شوند!
۱
سند سپتامبر چیست؟
سند موسوم به «سند سپتامبر» درواقع جمع‌بندی نهایی مذاکرات برجامی میان ایران و ۱+۴ در مقطع مرداد و شهریورماه ۱۴۰۱ (سپتامبر ۲۰۲۲) است که پس از چند دور رفت و برگشت میان تهران و واشنگتن، آن‌هم با وساطت جوزپ بورل، مسئول سیاست‌خارجی اتحادیه اروپا، آماده رایزنی‌های نهایی به‌منظور جمع‌بندی نهایی بود که با تعلل طرف مقابل در تصمیم‌گیری مواجه شد و پس از بروز اغتشاشات، بی‌سرانجام ماند.
۲
محورهای سند
اگرچه تاکنون خبر تأییدشده‌ای درباره پیش‌نویس مورد توافق طرفین در جریان رایزنی‌های برجامی در مقطع شهریورماه ۱۴۰۱ منتشر نشده، اما به‌گفته مقام‌های ایرانی، این پیش‌نویس درصورت جمع‌بندی نهایی می‌توانست به‌عنوان پایه‌ای برای رایزنی‌های نهایی باهدف احیای برجام و بازگشت طرف‌ها به تعهدات خود ذیل برجام مطرح شود. جزئیات تأیید نشده از پیش‌نویس سند مورد نظر که در آن مقطع ازسوی برخی رسانه‌های غربی منتشر می‌شد، حکایت از آن داشت که طی ۲ دوره ۶۰ روزه، در قبال رفع تحریم‌های بانکی و نفتی، ایران برخی فعالیت‌های هسته‌ای خود را به عقب بازگرداند.
۳
توافق‌هایی که اجرایی شد
در زمانی که مذاکرات ایران و ۱+۴ در وین به اوج خود رسیده بود، جزئیات مختلفی از پیش‌نویس مورد توافق در رسانه‌ها منتشر می‌شد که بخشی از آنها به آزادسازی منابع مسدود شده ایران در برخی کشورها، ازجمله کره‌جنوبی مربوط بود. ازسوی دیگر گفته می‌شد پرونده تبادل زندانیان میان ایران و آمریکا نیز از دیگر موضوع‌هایی است که درصورت دستیابی به توافق، روند اجرایی آن آغاز خواهد شد. اگرچه در آن مقطع با فرافکنی‌های طرف غربی، مذاکرات بی‌سرانجام رها شد، اما اعلام توافق تهران و واشنگتن به‌منظور تبادل زندانیان و به‌دنبال آن، آزادسازی منابع مسدودشده ایران، از تحولات تازه و امیدوارکننده در این حوزه حکایت دارد.
۴
چرا «سند سپتامبر» بی‌سرانجام ماند؟
همه‌چیز در شهریورماه ۱۴۰۱ (سپتامبر ۲۰۲۲) آماده جمع‌بندی پایانی مذاکرات و نهایی‌سازی پیش‌نویس تهیه‌شده بود و حتی برخی گمانه‌زنی‌ها درباره تعیین زمان سفر وزرای امورخارجه ایران و ۱+۴ به وین مطرح می‌شد، اما در ابتدا طرف آمریکایی با بهانه‌جویی‌های واهی و فرافکنی درباره مطالبات ایران، رویکرد تعلل را در پیش گرفت؛ رویکردی که در آن مقطع به‌نظر می‌رسید بدون نظر موافق اتحادیه اروپا اتخاذ شده‌است. در ادامه اما طرف‌های غربی با دستاویز قرار دادن بروز اغتشاشات سال گذشته در ایران، مذاکرات را بی‌سرانجام رها کردند و «سند سپتامبر» همچنان روی میز ماند.
۵
۲ اشتباه محاسباتی طرف غربی
مهرماه ۱۴۰۱ درحالی آغاز شد که چشم‌انداز پیش‌روی مذاکرات برجامی تیره‌وتار شده بود و طرف‌های غربی با ۲ بهانه واهی، میز مذاکرات را ترک کرده بودند. آنها از یک‌سو بر این گمان بودند که با سرمایه‌گذاری روی اغتشاشات در ایران، می‌توانند با افزایش فشارها، تهران را وادار کنند از مطالبات خود کوتاه بیاید و ازسوی دیگر می‌پنداشتند با طرح ادعای «مشارکت ایران در جنگ اوکراین» می‌توانند جمهوری‌اسلامی را در عرصه بین‌المللی در تنگنا قرار دهند تا از مواضع بحق خود کوتاه بیاید.
۶
سرمایه‌گذاری غربی‌ها روی اغتشاشات
سرباز زدن از نهایی کردن «سند سپتامبر» درحالی در دستورکار طرف غربی قرار گرفت که آنها تلاش می‌کردند با حمایت از دامن زدن به ناآرامی‌ها در ایران و به‌دنبال بی‌ثباتی در کشور، مذاکرات برجامی را به مسیر دلخواه خود هدایت کنند و جمهوری‌اسلامی را تحت‌فشار قرار دهند. بر همین اساس هم بود که راهبرد چندوجهی حمایت از اغتشاشات در ایران در دستورکار قرار گرفت. طرف غربی دراین مسیر از ابزارهایی مانند «تحریم‌های حقوق‌بشری»، «تحریم‌های پهپادی و موشکی»، «منزوی‌سازی ایران در سازمان‌های بین‌المللی»، «حمایت از جریان‌های معاند و برانداز» و... استفاده کرد.
۷
شکست راهبردهای چندوجهی فشار بر ایران
طی پاییز و زمستان ۱۴۰۱، استفاده از ابزارهای چندگانه باهدف افزایش فشارهای سیاسی-اقتصادی به جمهوری‌اسلامی همچنان اصلی‌ترین دستورکار طرف‌های غربی مذاکرات برجامی را تشکیل می‌داد؛ برهمین‌اساس هم بود که مقام‌های اروپایی و آمریکایی از «مرگ برجام» سخن به‌میان می‌آوردند و تأکید می‌کردند مذاکرات برجامی از دستور کار آنان خارج شده‌است. با وجود این، اما روند تحولات به‌سویی حرکت کرد که با بروز نشانه‌های شکست راهبردهای ثبات‌زدای آنان، به‌ویژه در عرصه منطقه‌ای و بین‌المللی، اکنون غربی‌ها از بازگشت به مذاکرات سخن به‌میان می‌آورند.
چرا بازگشت؟
سؤال اینجاست که چرا طرف‌های غربی در هفته‌های اخیر زمزمه‌های بازگشت به مذاکرات برجامی را ازسر گرفته‌اند. پاسخ به این سؤال را باید در ثمربخشی راهبردهای ترسیم شده ازسوی دولت‌سیزدهم در عرصه سیاست‌خارجی جست‌وجو کرد که شامل موارد ذیل است:
۱ - شکست راهبرد منزوی‌سازی ایران در سازمان‌های بین‌المللی با عضویت در «شانگهای» و «بریکس»
۲ - توسعه مناسبات همسایگی ایران ذیل راهبرد اقتصاد منطقه‌ای
۳- ثمربخشی راهبردهای منطقه‌ای و بین‌المللی ایران در افزایش مبادلات تجاری
۴ - تقویت همکاری‌های جهانی باهدف دلارزدایی
۵- افزایش صادرات نفت ایران با وجود تحریم‌ها
۶ - ازسرگیری روابط ایران و عربستان با نقش‌آفرینی مؤثر چین
۷- روند رو به گسترش بهبود مناسبات ایران با برخی دولت‌های عربی
۸ - انعکاس جهانی دستاوردهای نظامی-دفاعی ایران و شکست راهبردهای تحریمی غرب
۹ - گام‌های ثمربخش دولت در خنثی‌سازی تحریم‌ها و معطل برجام نماندن کشور
۱۰- افزایش نقش‌آفرینی جمهوری‌اسلامی با رویکرد مقابله با یکجانبه‌گرایی غربی
11- ناامیدی از باز زنده‌سازی ناآرامی‌ها در سال‌جاری
کد خبر 786236 برچسب‌ها توافق هسته‌ای ایران ایران و آمریکا سیاست خارجیمنبع: همشهری آنلاین
کلیدواژه: توافق هسته ای ایران ایران و آمریکا سیاست خارجی شهریورماه ۱۴۰۱ مذاکرات برجامی جمهوری اسلامی طرف های غربی سند سپتامبر بی سرانجام بین المللی رایزنی ها پیش نویس طرف غربی جمع بندی تحریم ها طرف ها
درخواست حذف خبر:
«خبربان» یک خبرخوان هوشمند و خودکار است و این خبر را به‌طور اتوماتیک از وبسایت www.hamshahrionline.ir دریافت کرده‌است، لذا منبع این خبر، وبسایت «همشهری آنلاین» بوده و سایت «خبربان» مسئولیتی در قبال محتوای آن ندارد. چنانچه درخواست حذف این خبر را دارید، کد ۳۸۶۲۰۶۶۸ را به همراه موضوع به شماره ۱۰۰۰۱۵۷۰ پیامک فرمایید. لطفاً در صورتی‌که در مورد این خبر، نظر یا سئوالی دارید، با منبع خبر (اینجا) ارتباط برقرار نمایید.
با استناد به ماده ۷۴ قانون تجارت الکترونیک مصوب ۱۳۸۲/۱۰/۱۷ مجلس شورای اسلامی و با عنایت به اینکه سایت «خبربان» مصداق بستر مبادلات الکترونیکی متنی، صوتی و تصویر است، مسئولیت نقض حقوق تصریح شده مولفان در قانون فوق از قبیل تکثیر، اجرا و توزیع و یا هر گونه محتوی خلاف قوانین کشور ایران بر عهده منبع خبر و کاربران است.
خبر بعدی:
تهدید به بازنگری در دکترین هسته‌ای؛ آیا امیدی برای توافق باقی مانده؟
نشانه‌هایی وجود دارد که تماس‌های مخفی بین ایالات متحده و ایران، نه تنها در مورد بحران غزه بلکه در مورد پرونده هسته‌ای نیز در جریان است.
به گزارش اکوایران، ایران پس از عملیات پهپادی و موشکی به اراضی اشغالی و پاسخ محدود (رژیم) اسرائیل، ارزیابی کرد که توانسته با بازدارندگی هسته‌ای اسرائیل و اتحاد نظامی اسرائیل و آمریکا به طور مؤثری مقابله کند.
بازنگری در دکترین هستهایبه نوشته استیمسون، ایران با دو دشمن روبروست که هر دو از تسلیحات هسته‌ای برخوردار بوده، در حالی که ایران فاقد آن است. با این حال، در صورت تشدید بیشتر تنش‌ها، ایران به احتمال زیاد برای ایجاد بازدارندگی در برابر حملات آینده، به سمت گریز هسته‌ای پیش خواهد کرد.
در آستانه حمله محدود (رژیم) اسرائیل در ۱۹ آوریل، سرلشکر احمد حق‌طلب، رئیس سازمان حفاظت و امنیت هسته‌ای در مورد لزوم بازنگری در استراتژی هسته‌ای ایران در نتیجه افزایش تهدیدات آمریکا و (رژیم) اسرائیل صحبت کرد. او گفت: «اگر اسرائیل تصمیم بگیرد از تهدید حمله به مراکز هسته‌ای ایران به عنوان ابزاری برای اعمال فشار بر تهران استفاده کند، بازنگری در دکترین و سیاست‌های هسته‌ای جمهوری اسلامی ایران و گذر از تحفظات قبلی اعلام‌شده توسط کشور، ممکن و قابل‌تصور است».
هم‌زمان، روزنامه شرق مدعی شد امیرسعید ایروانی، سفیر ایران در سازمان ملل و معاون سابق دبیر شورای عالی امنیت ملی تماس‌های آرام خود با آمریکا را نه تنها در مورد بحران غزه بلکه در مورد موضوع هسته‌ای نیز ادامه داده است.
بن‌بست مذاکرات و توافق موقتآخرین دور مذاکرات رسمی هسته‌ای در سپتامبر ۲۰۲۲ با پیشنهادی از سوی جوزپ بورل، نماینده عالی اتحادیه اروپا در امور خارجه و سیاست امنیتی به پایان رسید که به انجام نرسید.
مذاکره روسیه آمریکا درباره ایران ریابکوف رابرت مالیایران خواستار پایان‌دادن به اختلافات با آژانس بین‌المللی انرژی اتمی در مورد مسائل پادمان، لغو تحریم‌های آمریکا علیه سپاه پاسداران و تضمین ایالات متحده مبنی بر تداوم هرگونه توافق فراتر از دولت بایدن بود. چنین امتیازاتی حاصل نشد.
در غیاب توافق رسمی، آمریکا و ایران در ماه می۲۰۲۳ در عمان به تفاهم موقتی دست یافتند که ادعا شده بر اساس آن، ایران متعهد شد که غنی‌سازی اورانیوم را فراتر از ۶۰ درصد انجام ندهد، پنج شهروند دوتابعیتی ایرانی‌آمریکایی را آزاد کند و در ازای آن، وجوه بلوکه‌شده‌اش توسط آمریکا آزاد گردد. واشنگتن همچنین سیگنال‌هایی فرستاد که تحریم‌های نفتی علیه ایران را تشدید نخواهد کرد.
هدف از تفاهم موقت میان بِرَد مک‌گورک، هماهنگ‌کننده امور خاورمیانه و شمال آفریقا در کاخ سفید و علی باقری کنی، مذاکره‌کننده ارشد هسته‌ای وقت ایران دورزدن کنگره آمریکا بود که در غیر این صورت، فرصت بررسی دقیق و احتمالاً مسدودکردن یک توافق رسمی را داشت. با این حال، اسرائیل با این موضوع مخالفت کرد و بنیامین نتانیاهو، نخست‌وزیر (رژیم) اسرائیل در تماس تلفنی ۸ ژوئن ۲۰۲۳ به آنتونی بلینکن، وزیر امور خارجه آمریکا هشدار داد که اسرائیل به هیچ توافقی بین واشنگتن و تهران پایبند نخواهد بود.
جنگ‌هایی که سد مذاکرات شدندهمچنین همکاری نظامی ایران و روسیه با واکنش منفی کشورهای اروپایی و همچنین آمریکا مواجه شد. حمله روسیه به اوکراین در سال ۲۰۲۲ به شدت بر برنامه جامع اقدام مشترک (برجام) سال ۲۰۱۵ تأثیر گذاشت و عملاً روندی که با ایران در سال ۲۰۰۸ آغاز شده بود را نابود کرد.
جنگ اوکراینبا افزایش قیمت انرژی پس از حمله روسیه به اوکراین، برخی از فشارهای اقتصادی فوری بر ایران کاهش یافت. روسیه و ایران به هم نزدیک‌تر شدند و روایت افول غرب و نیاز به «نگاه به شرق» در تهران قوت یافت.
با این حال، روابط اقتصادی نزدیک‌تر با روسیه و چین نتایج مطلوبی را برای رشد اقتصادی ایران به همراه نداشت. ایران قرار بود مذاکرات غیرمستقیم با آمریکا را در عمان در اواسط اکتبر ۲۰۲۳ از سر گیرد. آغاز جنگ غزه مانع از این امر شد، هرچند گزارش شده که دو طرف در ژانویه ۲۰۲۴ برای بحث در مورد حملات حوثی‌ها در دریای دیدار کردند.
در بحبوحه ادامه جنگ غزه و افزایش تنش‌ها میان آمریکا و گروه‌های مقاومت منطقه، رافائل گروسی، مدیرکل آژانس بین‌المللی انرژی اتمی اعلام کرد که ایران تولید اورانیوم با خلوص بالا را افزایش داده و از اواسط ۲۰۲۳، کاهش تولید را معکوس کرده است. مقامات آمریکایی بر این باورند که ایران در صورت غنی‌سازی بیشتر، سوخت کافی برای گریز هسته‌ای را در اختیار دارد و زمان لازم برای آن را می‌توان با روز اندازه‌گیری کرد، نه با ۱۲ ماه که توسط برجام تعیین شده بود.
گزینه‌های غربهنوز هم برنامه‌هایی روی میز وجود دارد که می‌تواند مذاکرات هسته‌ای را احیا کند. تهران اعلام کرده که عمانی‌ها یک مکانیسم «کم در برابر کم» یا «گام‌به‌گام» مشابه توافق می۲۰۲۳ ارائه کرده‌اند. یکی دیگر از احتمالات که توسط علی واعظ و ولی نصر پیشنهاد شده، تقویت همکاری‌های منطقه‌ای به عنوان راهی برای جبران محدودیت‌هایی در برنامه هسته‌ای ایران است.
همچنین گزارش‌هایی از طرح ژاپن برای احیای مذاکرات هسته‌ای به گوش می‌رسد، اگرچه هیچ جزئیاتی منتشر نشده است. ژاپن سابقه‌ای در میانجیگری هسته‌ای ندارد، اما به عنوان میانجی برای دستیابی به آتش‌بس جنگ ایران و عراق نقش مهمی ایفا کرد.
اگر نهایتاً مرگ برجام اعلام شود، غرب سه گزینه دارد: بازدارندگی، اقدام نظامی یا مذاکرات جدید. قطعنامه شورای امنیت سازمان ملل متحد که برجام را در سال ۲۰۱۵ تأیید کرد، در اکتبر ۲۰۲۵ منقضی می‌شود. پیش از آن، بریتانیا یا فرانسه می‌توانند در صورت غنی‌سازی اورانیوم توسط ایران به سطح گریز هسته‌ای، تحریم‌های سازمان ملل علیه تهران را «بازگردانند». ایران تهدید کرده که در صورت بازگشت تحریم‌ها، از پیمان منع گسترش سلاح‌های هسته‌ای (مانند کاری که کره شمالی در سال ۲۰۰۲ انجام داد و سپس به ساخت بمب اقدام کرد) خارج خواهد شد.
سؤالی که مطرح می‌شود این است که آیا ایالات متحده در پی حمله تلافی‌جویانه ایران به اسرائیل در ۱۳ آوریل، تحریم‌های نفتی را تشدید خواهد کرد؟ دولت بایدن تحریم‌های جدیدی را علیه تولید پهپاد و فولادسازی ایران اعلام کرده، اما هیچ اشاره‌ای به تحریم‌های نفتی نداشته است. با توجه به اینکه تنها مزیت توافق فعلی بین دو کشور این بوده که ایران می‌تواند نفت را به چین بفروشد، به احتمال زیاد وضعیت شکننده موجود در طول انتخابات ریاست‌جمهوری آمریکا در سال ۲۰۲۴ ادامه خواهد یافت.
با این حال، حتی اگر بایدن در انتخابات پیروز شود، احتمالاً در مورد کاهش تحریم‌ها علیه ایران با احتیاط عمل خواهد کرد.
ممکن است ایران برای حفظ برجام بر روی کاغذ، تا زمانی که قطعنامه سازمان ملل در سال ۲۰۲۵ منقضی شود و شورای امنیت دیگر «درگیر» این موضوع نباشد، از اهرم‌های خارج از موضوع هسته‌ای استفاده کند.
جنگ غزه همچنین هم محدودیت‌ها و هم فرصت‌های ایران و گروه‌های مقاومت را برای مقابله با اسرائیل و آمریکا نشان داد. عملیات مستقیم ایران به (رژیم) اسرائیل، تحلیل دقیق‌تری از واکنش اسرائیل و آمریکا به ایران، خارج از «منطقه خاکستری» را در اختیار تهران قرار داد. ایران با ارزیابی این اطلاعات، می‌تواند برای استفاده در مذاکرات هسته‌ای آتی اهرم فشار به دست آورد.
بهترین راه پیش رو می‌تواند ادامه تعهدات تک‌ماده‌ای از سوی دو طرف بوده و در عین حال، خط‌قرمزها برای جلوگیری از تشدید درگیری در هر دو عرصه هسته‌ای و منطقه‌ای را رعایت کند. با درس‌گرفتن از تجربیات گذشته، هنوز هم یافتن راه‌حلی متوازن برای حل‌وفصل موضوع هسته‌ای بر اساس فرآیندی گام‌به‌گام امکان‌پذیر است.
خودکشی از رزیدنتها به پزشکان رسیده؛ چرا دکتر سمیرا آلسعیدی خودکشی کرد؟/ «خودکشی پزشکان بهمثابه یک انتحار اجتماعی است»